ศูนย์การผ่าตัดโรคอ้วนแบบครบวงจรของโรงพยาบาลศรีนครินทร์ ให้ความสำคัญกับการเตรียมความพร้อมของผู้ป่วยก่อนผ่าตัดและการดูแลต่อเนื่องหลังผ่าตัด เพื่อให้ประชาชนภาคอีสานได้รับการรักษาที่ปลอดภัย มีประสิทธิภาพและประสบความสำเร็จในระยะยาวด้วยความร่วมมือของทีมแพทย์สหสาขาอย่างเป็นระบบ

ปัญหาของคนอ้วน คือมีอยู่ทุกที่ทั่วประเทศ แต่ที่ผ่านมา มักไม่ค่อยมีใครรู้

รศ.นพ.สุริยะ พันธ์ชัย อาจารย์ประจำภาควิชาศัลยศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น อธิบายว่า การผ่าตัดลดขนาดกระเพาะอาหารเป็นหนึ่งในแนวทางรักษาโรคอ้วนที่ให้ผลในระยะยาว โดยเฉพาะในผู้ป่วยที่มีภาวะอ้วนรุนแรง หรือมีโรคร่วมที่ควบคุมได้ยาก การผ่าตัดแบบส่องกล้องช่วยให้ผู้ป่วยฟื้นตัวเร็ว ลดโอกาสเกิดภาวะแทรกซ้อน และมีความปลอดภัยสูง อย่างไรก็ตาม การผ่าตัดไม่ใช่ทางลัดหรือแนวทางเดียวในการรักษาโรคอ้วน ผู้ป่วยจำเป็นต้องได้รับการติดตามอย่างต่อเนื่อง ควบคู่กับการปรับพฤติกรรมการบริโภคและการออกกำลังกาย เพื่อให้การรักษาได้ผลอย่างยั่งยืน

“ผู้ป่วยโรคอ้วนควรจะต้องผ่าตัดหรือได้รับผ่าตัด ไม่ใช่เพื่อ “ความสวยงาม” 
แต่เป็นความสวยงามที่มาจาก “น้ำหนักที่ลดลงพร้อมสุขภาพโดยรวมที่ดีขึ้น”

นอกจากนี้ทีมแพทย์โรงพยาบาลศรีนครินทร์ยังได้ศึกษาการรักษาโรคเบาหวานด้วยการผ่าตัด หรือ Metabolic Surgery ซึ่งอาจฟังดูเป็นแนวคิดใหม่สำหรับหลายคน แต่มีที่มาจากการรักษาผู้ป่วยโรคอ้วนที่มีเบาหวานร่วมด้วย โดยพบว่าเมื่อคนไข้กลุ่มนี้ได้รับการผ่าตัดรักษาโรคอ้วนแล้วจำนวนมาก สามารถควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดได้ดีขึ้น หรือบางรายกลับเข้าสู่ระยะสงบได้(DM remission)

จากการศึกษาพบว่า ผู้ป่วยบางกลุ่มที่มีภาวะอ้วนไม่มาก แต่เป็นโรคเบาหวานที่ควบคุมได้ยากและต้องใช้ยาปริมาณสูง โดยมีดัชนีมวลกาย (BMI) มากกว่า 30 ถือเป็นกลุ่มที่มีข้อบ่งชี้ในการรักษาด้วยการผ่าตัด เมื่อได้รับการผ่าตัดแล้ว ร่างกายจะเกิดการเปลี่ยนแปลงหลายด้าน โดยเฉพาะการเปลี่ยนแปลงของฮอร์โมน ซึ่งช่วยเพิ่มกลไกในการลดระดับน้ำตาลในเลือด ส่งผลให้การควบคุมโรคเบาหวานดีขึ้น นำไปสู่แนวทางการรักษาที่มีศักยภาพในอนาคต

การลดน้ำหนักเป็นเกมที่ต้องเอาชนะได้ด้วยจิตใจ เปรียบเสมือนการวิ่งมาราธอนชีวิตเพื่อไปสู่ความสำเร็จ

ด้าน รศ.นพ.จักรพันธ์ วิทยาไพโรจน์ อาจารย์ประจำภาควิชาศัลยศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่นกล่าวว่า การผ่าตัดกระเพาะนั้น “ไม่ใช่ทางลัด” แต่ต้องทำควบคู่ไปกับการควบคุมอาหารและการออกกำลังกาย ซึ่งจะทำให้การรักษาโรคอ้วนมีประสิทธิภาพที่ดีขึ้นและเป็นไปอย่างยั่งยืน บนพื้นฐานความปลอดภัย เพื่อให้ผู้ป่วยมีความพร้อมในทุกด้าน ด้วยการดูแลผู้ป่วยด้วยระบบ “สหสาขาวิชาชีพ” ซึ่งประกอบด้วยอายุรแพทย์ ศัลยแพทย์ วิสัญญีแพทย์และแพทย์เวชศาสตร์ฟื้นฟู ซึ่งแพทย์สหสาขาวิชาชีพจะต้องเตรียมตัวผู้ป่วยก่อนการผ่าตัด เช่นการดมยาสลบ การควบคุมระบบหายใจ เป็นต้น โดยข้อดีในระดับโรงพยาบาลมหาวิทยาลัย คือการมีแพทย์ผู้เชี่ยวชาญครบทุกสหสาขาในการดูแลผู้ป่วย 1 คน คือข้อดีในการดูแลตั้งแต่ต้นก่อนการผ่าตัดเสร็จจนกระทั่งหลังการผ่าตัด

ในส่วนของภาพรวมของการผ่าตัดกระเพาะของศูนย์การผ่าตัดโรคอ้วนแบบครบวงจรของโรงพยาบาลศรีนครินทร์ พบว่าผู้ป่วยที่ผ่าตัดกระเพาะอาหารประมาณ 60 % นั้นสามารถทำให้โรคเบาหวานอยู่ในภาวะสงบ โดยไม่ต้องรับประทานยาและไม่ต้องฉีดยาอินซูลินโดยงดยาทั้งหมดเลย ส่วนโรคความดันโลหิตสูงนั้น นั้นพบว่าผู้ป่วย 50% มีการใช้การใช้ยาลดลง ส่วนภาวะไขมันในเลือดผู้ป่วยโรคอ้วนสามารถงดยาไขมันได้ถึง 28-30 %

รศ.นพ.จักรพันธ์ กล่าวต่อว่า สำหรับการเตรียมความพร้อมของผู้ป่วยเพื่อลดภาวะแทรกซ้อนจากการผ่าตัด โดยเฉพาะ ผู้ป่วยในกลุ่มที่มีภาวะอ้วนรุนแรง หรือมีดัชนีมวลกาย (BMI) มากกว่า 50 จำเป็นต้องได้รับการดูแลอย่างใกล้ชิด โดยมีการจำกัดปริมาณพลังงานจากอาหาร และในบางรายแพทย์อาจแนะนำให้นอนรักษาตัวในโรงพยาบาลล่วงหน้าประมาณ 2 สัปดาห์ เพื่อควบคุมการรับประทานอาหารให้อยู่ในระดับไม่เกิน 800 กิโลแคลอรี่ต่อวัน

เหตุผลสำคัญของการจำกัดพลังงาน เนื่องจากผู้ป่วยที่มีภาวะอ้วนรุนแรงจะมีไขมันสะสมที่ตับเป็นจำนวนมาก ส่งผลให้ตับมีขนาดใหญ่ ซึ่งอาจเป็นอุปสรรคต่อการผ่าตัด ทำให้การมองเห็นและการเข้าถึงกระเพาะอาหารทำได้ยากขึ้น ดังนั้น การลดน้ำหนักล่วงหน้าอย่างน้อยประมาณ 5-10% ของน้ำหนักตัว จึงมีความจำเป็นเพื่อเพิ่มความปลอดภัยในการผ่าตัด

“ผมมองว่า ความโดดเด่นของศรีนครินทร์ คือการมีทีมแพทย์สหสาขาวิชาชีพที่ทำงานร่วมกันอย่างเป็นระบบ และมีแพทย์โภชนาศาสตร์คลินิกประจำ ซึ่งในภาคอีสานถือว่ามีอยู่เพียงไม่กี่แห่ง”

ด้าน รศ.นพ.วีระเดช พิศประเสริฐ อาจารย์ประจำภาควิชาอายุรศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น กล่าวถึงสถานการณ์โรคอ้วนของไทยในปัจจุบันว่า คนไทยในทุกภูมิภาคมีปัญหาโรคอ้วนในระดับใกล้เคียงกัน อย่างไรก็ตามผู้ป่วยโรคอ้วนในภาคตะวันออกเฉียงเหนือถือว่าอยู่ในกลุ่มที่มีปัญหาในระดับต้น ๆ ของประเทศ ส่วนหนึ่งมาจากพฤติกรรมการบริโภคอาหาร โดยเฉพาะการรับประทานข้าวเหนียว ซึ่งพบว่าคนภาคอีสานมีการบริโภคข้าวมากกว่าภาคอื่นถึงประมาณ 2 เท่า

ภาวะโรคอ้วนเป็นปัจจัยสำคัญที่นำไปสู่ภาวะแทรกซ้อนของหลายโรค การดูแลรักษาจึงควรเริ่มต้นที่การจัดการน้ำหนักตัว หากสามารถลดน้ำหนักได้ ภาวะแทรกซ้อนต่าง ๆ จะมีแนวโน้มดีขึ้น

สำหรับผู้ป่วยที่มีความจำเป็นต้องเข้ารับการผ่าตัด ส่วนใหญ่ล้วนมีข้อบ่งชี้ทางการแพทย์อย่างชัดเจน อย่างไรก็ตาม สิ่งสำคัญคือผู้ป่วยต้องเข้าใจทั้งข้อดีและข้อจำกัดของการผ่าตัด รวมถึงตระหนักถึงความจำเป็นในการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการใช้ชีวิตหลังการผ่าตัด ซึ่งต้องอาศัยวินัยและการดูแลสุขภาพอย่างต่อเนื่อง เพื่อให้การรักษาได้ผลดีและยั่งยืนในระยะยาว

ขณะเดียวกัน อ.พญ.ธันย์ชนก กุ๋ยฉนวน อายรแพทย์ด้านโภชนาการกล่าวเสริมว่า การดูแลผู้ป่วยอย่างครบวงจรโดยเป้าหมายแรก ไม่ว่าจะรักษาโรคอ้วนด้วยวิธีใด การปรับพฤติกรรมการกินคือหัวใจสำคัญ โดยเฉพาะในผู้ป่วยหลังผ่าตัดที่ต้องได้รับสารอาหารอย่างเหมาะสมและเพียงพอ ซึ่งเป็นหน้าที่ของแพทย์ที่จะต้องประเมินและทำความเข้าใจพร้อมกับแนะนำหลักการรับประทานอาหารที่ถูกต้อง

“โรคอ้วนไม่ใช่เรื่องของรูปลักษณ์ แต่มันคือเรื่องของสุขภาพ”

ด้านรศ.พญ.คัทลียา เกษมศิริ และวิสัญญีแพทย์ประจำภาควิชาวิสัญญีวิทยา และผศ.พญ.ดรุณี ศรีผดุงกุล อาจารย์และวิสัญญีแพทย์ประจำภาควิชาวิสัญญีวิทยา กล่าวว่า การผ่าตัดผู้ป่วยโรคอ้วนมีความซับซ้อนมากกว่าการผ่าตัดทั่วไป เนื่องจากผู้ป่วยโรคอ้วนจะมีภาวะแทรกซ้อนเยอะ จากโรคประจำตัว ทั้งด้านระบบหายใจ หัวใจ และการสำลักอาหาร ฉะนั้นการดูแล จึงจำเป็นต้องควบคุมให้หลายระบบทำงานปกติ และจำเป็นต้องมีการประเมินและวางแผนอย่างละเอียดรอบคอบ ตั้งแต่ก่อนการดมยาสลบ ตลอดจนคนไข้พักฟื้นจากการผ่าตัด

โรงพยาบาลศรีนครินทร์มีแนวทางการดูแลแบบสหสาขา ใช้เทคโนโลยีช่วยเพิ่มความแม่นยำในการใส่ท่อช่วยหายใจ การเลือกใช้ยาที่ฟื้นตัวเร็ว และการระงับปวดที่ไม่กดการหายใจ เพื่อให้ผู้ป่วยฟื้นตัวได้อย่างปลอดภัยและมีประสิทธิภาพ

 
ด้านผศ.นพ.อภิชาติ โซ่เงิน แพทย์เวชศาสตร์การนอน รักษาโรคนอนกรนหยุดหายใจขณะนอนหลับ กล่าวว่า ผู้ป่วยที่ผ่าตัดกระเพาะจากโรคอ้วน ส่วนมากเป็นกลุ่มคนวัยทำงานอายุตั้งแต่ 20-50 ปี ขึ้นไป และมักจะเป็นโรคประจำตัวที่หลากหลาย นอกจากนี้ยังอาจมีปัญหาในการนอนโดยเฉพาะ “ภาวะหยุดหายใจขณะนอนหลับ” หรือภาวะอ้วนหายใจต่ำ ซึ่งหากมีการประเมินวินิจฉัยและรักษาก็จะทำให้การผ่าตัดผ่านพ้นไปด้วยดี
 
“โดยปกติแล้วผู้ป่วยคนอ้วน จะมีช่วงคอด้านบนค่อนข้างแคบ สิ่งที่เกิดขึ้นคือจะทำให้เกิดภาวะหยุดหายใจขณะนอนหลับมากกว่าคนปกติ สิ่งที่อยากจะฝากคือ ภาวะโรคอ้วน เป็นภาวะที่จำเป็นในการดูแลรักษา ไม่ว่าจะเป็นการผ่าตัดหรือไม่ โรคอ้วนสามารถนำมาซึ่งโรคอื่นๆ ที่ตามมาด้วย ดังนั้นหากปล่อยภาวะอ้วนทิ้งไว้ ก็จะส่งผลให้อายุสั้นลง ดังนั้นการรักษาก็จำเป็นต้องมีการประเมินและรักษาควบคู่กันไปทั้งหมด เพื่อทำให้ร่างกายกลับมาอย่างดีที่สุด ขอยืนยันว่าโรคอ้วนและภาวะการณ์หยุดหายใจขณะนอนหลับนั้น รักษาได้และสามารถกลับมาสุขภาพดีได้ด้วย”

ขณะที่ รศ.พญ.จิตติมา แสงสุวรรณ อาจารย์และแพทย์เวชศาสตร์ฟื้นฟู ประจำภาควิชาเวชศาสตร์ฟื้นฟู กล่าวว่า งานด้าน “เวชศาสตร์ฟื้นฟู” นั้น เราจะต้องเตรียมร่างกายของคนไข้ให้พร้อมก่อนผ่าตัด ทั้งการออกกำลังกาย การฝึกการหายใจ หากผ่าตัดไปแล้วก็จะสามารถฟื้นตัวได้ดีและช่วยลดภาวะแทรกซ้อน เนื่องจากมีต้นทุนร่างกายที่ดี

“การเคลื่อนไหวทางกายและการออกกำลังกายอย่างเหมาะสม เป็นส่วนหนึ่งของการรักษาโรคอ้วนและการดูแลสุขภาพตลอดชีวิต”

โดยทั่วไป เราจะแนะนำให้คนไข้ออกกำลังกายแบบแอโรบิกคือการเคลื่อนไหวกล้ามเนื้อมัดใหญ่อย่างต่อเนื่อง เช่น การเดินเร็ว วิ่ง ปั่นจักรยาน 30-45 นาทีต่อวันเพื่อเพิ่มการใช้พลังงาน และส่งเสริมการทำงานของปอดและหัวใจดีมีความพร้อมในการผ่าตัด และแนะนำการออกกำลังกายแบบมีแรงต้านเช่น การยกน้ำหนักอย่างน้อย 2 วันต่อสัปดาห์เพื่อเพิ่มความแข็งแรงของกล้ามเนื้อ อีกส่วนคือ “การหายใจ” โดยจะสอนวิธีการหายใจเพื่อช่วยให้มีการขยายตัวบริเวณปอดด้านล่างเพื่อป้องกันปัญหาปอดแฟบหลังการผ่าตัด